نام كتاب: آتش نشانى ويژه كاروانهاى حج
نويسنده: مركز تحقيقات حج
موضوع: مباحث اجتماعى و سياسى
زبان: فارسى
تعداد جلد: 1
ناشر: نشر مشعر
مكان چاپ: تهران
نوبت چاپ: 1
ص:1
ص:2
ص:3
ص:4
ص:5
ص:6
ص: 7
بسمه تعالى
آنگاه كه آتش براى بشر كشف و شناخته شد و راههاى استفاده از آن معلوم گرديد، مهمترين نقش را در تمدن و پيشرفت جامعه ها به وجود آورد و منشأ آثار ارزشمند گرديد. بنابر اين بايد گفت كه آتش نيز نعمتى است از نعمتهاى الهى، اگر راههاى درست استفاده كردن و كنترل نمودن آن را خوب بشناسيم و بى احتياطى را از دست ندهيم. بسيار ديده مى شود كه به علت بى احتياطى و رعايت نكردن اصول علمى در جلوگيرى از آتش سوزى، دچار ضرر و زيان جانى و اقتصادى، بخصوص در ايام حج مى شويم.
براى جلوگيرى از آتش سوزى، كه از حوادث تلخ اين سفر عبادى، سياسى و اجتماعى است، بايد همه خدمتگزاران حج روش آن را بياموزند و با به كار بردن اصول علمى، بتوانند آتش را خاموش و يا از بروز آن جلوگيرى كنند.
ص: 8
در ايام حج ممكن است در سه مكان با اين فاجعه روبروى شويم:
1) محل اقامت در مكه مكرمه و مدينه منوره
2) منا و عرفات
3) انبار
اگر نكات ذيل را رعايت نماييم، مى توانيم از اين معضل شوم جلوگيرى كنيم:
1- برادران خدمه پيش پرواز، جهت تحويل مكان اسكان زائرين، حتماً كپسولهاى آتش خاموش كن را در آبدارخانه و آشپزخانه تمام طبقات بررسى نموده، از سالم بودن آنها اطمينان حاصل نمايند و اگر با كمبود كپسول آتش نشانى روبرو شدند، از صاحب هتل و مكان اسكان درخواست نمايند.
همچنين آشپزخانه و آبدارخانه بايد داراى دستگاه تهويه باشد.
2- آبدار و آشپز بايد وسائل ذيل را، قبل از استفاده مورد بررسى قرار دهند:
الف) شلنگهاى گاز، تركيدگى و يا پوسيدگى نداشته باشد. حتى المقدور چند متر شلنگِ گاز از ايران همراه ببرند تا بتوانند شلنگهايى را كه از انبار تحويل مى گيرند، تعويض نمايند.
ب) پيچ سيلندر كپسول گاز شل نباشد.
ج) ژيگلاتور سالم باشد.
د) از سالم بودن پلوپزها اطمينان حاصل شود.
و) سر همه اتصالات، بستِ فلزى داشته، و محكم بسته شود.
3- چون مواد سوختنى (موادى كه زود آتش مى گيرد) در اثر داغ شدن،
ص: 9
آتش مى گيرند، برادران آبدار و آشپز و كمكهاى آنها بايد مواظبت بيشترى كنند.
الف) از پارچه هايى كه داراى مواد نفتى (پلاستيكى)، روغنى و پشمى هستند، هرگز نبايد به عنوان آسترى و يا لباس كار استفاده شود.
ب) هرگز نبايد آشغال و مانند آن را نزديك اجاق گاز جمع كرد.
ج) براى اطمينان حاصل كردن از سيلندر كپسول گاز و شلنگ و ... از كف صابون استفاده شود واز زدن كبريت وياشمع، قبل از اطمينان خوددارى شود.
د) اجاق گاز در مكانى قرار داده شود كه از حصارهاى چوبى ساختمان دور باشد.
ه) قبل از استفاده از اجاق گاز، ابتدا كبريت را روشن نموده و سپس پيچ گاز را باز كنيد و گاز را روشن نماييد و سپس كبريت افروخته را پس از خاموش كردن دو نيمه كنيد.
4- آشپز قبل و بعد از قرمز كردن هر نوع غذا، آب را به هيچ وجه نبايد در ظرف روغن داغ بريزد چون خطر مُشتعل شدن دارد وباعث آتش سوزى مى شود.
5- زمانى كه اجاقها روشن است آبدار و آشپز نبايد مكان خدمت را ترك نمايند، مگر اين كه كمك خود را جايگزين نمايند و پس از خاتمه كار و ترك آبدارخانه يا آشپزخانه، حتماً از بسته شدن پيچ سيلندر كپسولهاى گاز و خاموش شدن اجاقها، اطمينان حاصل كنند و پس از آن محل را ترك نمايند.
6- به زائران يادآورى شود كه مواظب ته سيگار خود باشند و پس از خاموش نمودن در زير سيگاريهاى فلزى يا چينى قرار دهند. در غير اين صورت ممكن است به آتش سوزى بزرگى منجر شود.
ص: 10
ايام تشريق سرزمين عرفات و منا زير پوشش هزارها چادر به هم چسبيده است كه با يك بى احتياطى و غفلت از طرف خدمتگزاران حج و يا زائران، در كمتر از چند دقيقه، ممكن است جهنمى از آتش بوجود آيد كه مهار آن حتى با پيشرفته ترين امكانات آتش نشانى، مشكل و يا غير ممكن باشد و نمود عينى آن آتش سوزى در سال 1354 در منا كه خسارات جانى و مالى فراوانى را در پى داشت.
در حج 1374 نيز قبل از آمدن زائران به سرزمين عرفات و منا آتش سوزى مهيبى رخ داد كه خسارات مالى فراوان وارد شد.
پس بر ما فرض و واجب است براى پيشگيرى از آتش سوزى به موارد زير توجه كافى داشته باشيم:
1- به توصيه هاى ايمنى مأمورين به دقت توجه نموده و از بردن هر گونه وسائل آتش زا در چادرهاى منا و عرفات جداً خوددارى نماييد. و براى آوردن آب جوش جهت چاى، حتماً از مكانهاى تعيين شده مطوّف استفاده كنيد.
2- قبل از ايام تشريق، وقتى وسائل و مواد مورد نياز حجاج، جهت آسايش آنها به منا و عرفات برده مى شود، سعى گردد موادى كه احتراق بوجود مى آورد در چادرها روى هم انباشته نشود. چون در اثر گرماى زياد، شعله ور شده و فاجعه مى آفرينند.
3- به زائران و خدمه سيگارى، تذكر داده شود كه به هيچ عنوان حق ندارند، در چادرهاى منا و عرفات سيگار روشن بگذارند، حتماً از زير
ص: 11
سيگاريهاى فلزى يا چينى استفاده نمايند و پس از تمام شدن سيگار، باقى مانده آن را خاموش كرده و زير خاك و شِن دفن نمايند.
4- اگر خداى ناخواسته در منا و عرفات آتش سوزى رخ داد، قبل از هر اقدامى خونسردى خود را حفظ نموده و پس از تخليه چادرها از زائران، سعى كنيد چادرها را بخوابانيد و پس از آن آب روى آنها بريزيد و در صورت خطرناك بودن، محل را به سوى بلندى ترك نماييد.
در همه حال، رعايت حال مُسن ترها و بيماران و خانمها و ... در اولويت قرار دارد.
براى اين كه از سوختن وسائل و اثاثيه انبار بكاهيم، رعايت موارد ذيل ضرورى است:
1- هنگام تحويل اثاثيه از انبار يا تداركات، اصول ايمنى رعايت شده و از كشيدن سيگار در انبار خوددارى گردد.
2- به هنگام تحويل دادن اثاثيه، حتماً از خالى بودن كپسولهاى گاز اطمينان حاصل شود.
در ضمن خالى كردن كپسولهاى گاز، حتماً در محيطى باز و دور از مواد آتش زا و گرما باشد.
3- در بسته بندى اثاثيه، جهت تحويل به انبار، دقت كافى مبذول شود كه پس از تميز كردن آنها، موادى كه احتراق خود به خود بوجود مى آورند، روى هم انباشته نشود و حتى المقدور در بسته هاى فلزى سرپوشيده قرار گيرد.
ص: 12
خواص آتش 99% به نفع اقتصاد و صنعت مى باشد، لذا جبران 1% خسارتهاى احتمالى آتش سوزيها كه بوجود مى آيد غيرقابل جبران بوده و بدين منظور؛ يعنى براى جلوگيرى از 1% خسارت آتش سوزيهاى غير ارادى، دستگاههايى بنام «آتش نشانى» در شهرها دائر شده كه زندگى و جان و مال مردم را از خطر سوختن حفظ و حراست نمايد.
سازمان آتش نشانى تاكنون تعداد زيادى از افراد كارخانه ها، سينماها، ادارات و انبارها را آموزش داده تا قبل از رسيدن مأموران آتش نشانى اقدامات اوّليه انجام و از توسعه آتش سوزى جلوگيرى نمايند.
امروزه در تمام دنياى متمدن براى تبادل اعمال و افكار در خصوص آتش نشانى رابطه كامل موجود است و آرم مخصوص آتش نشانى كه عبارت از يك مثلث مى باشد براى كليه آتش نشانيها شناخته شده و تقريباً بصورت آرم بين المللى در آمده است.
با توجه به مثلث فوق، نتيجه مى گيريم كه آتش تركيبى است از:
الف) يك جسم يا ماده قابل اشتعال
ص: 13
ب) حرارت ج) هوا (اكسيژن) ما مى توانيم اين سه عامل اصلى را در كنار همديگر طبق شكل قرار دهيم و بنام مثلث آتش بشناسيم، هرگاه يكى از سه عامل را، كه تشكيل دهنده مثلث آتش و ضرورى براى انجام عمل احتراق است، از ميان برداريم، مثلث آتش ناقص شده و فرو مى ريزد و عمل احتراق متوقف مى گردد.
اين عمل را مى توانيم با برداشتن يا كم كردن مواد قابل سوخت؛ يعنى جلوگيرى از تغذيه حريق و يا جلوگيرى از رسيدن اكسيژن به آتش سوزى، با استفاده از مواد شيميايى، گازهاى خنثى و يا تقليل درجه حرارت با استفاده از آب انجام دهيم، در هر سه صورت آتش سوزى كنترل و متوقف خواهد شد.
مواد قابل اشتعال را مى توان به حالت جامد، مايع و يا بخار (گاز) در طبيعت يافت و معمولًا سوختن هر ماده قابل اشتعال، به استثناى كربن، با شعله همراه است و شعله نيز در اثر سوختن يك گاز يا بخار گازِ قابلِ اشتعال بوجود مى آيد. از اين رو كليه مواد قابل اشتعال بحالت جامد يا مايع، مى بايست با دريافت حرارت، به گاز قابل اشتعال تبديل شوند تا احتراق بوجود آيد و آتش سوزى ادامه پيدا كند، البته بعضى از مايعات قابل اشتعال؛ مانند بنزين، بدون دريافت حرارت و در شرايط محيط، از خود گازهاى قابل اشتعال متصاعد مى نمايد.
آتش نتيجه يك عمل شيميايى است كه از تركيب اكسيژن، حرارت و
ص: 14
يك ماده قابل اشتعال بدست مى آيد؛ بدين سان كه اكسيژن با كربن اجسام تركيب شده و توليد ائيدرئيد كربنيك مى كند. گاهى هم توليد اكسيد كربن نموده و در اثر اين فعل و انفعال، شعله و حرارت توليد مى نمايد.
تجربه نشان داده است كه هر جسم در مقابل حرارت و موقعيت بخصوص قابل اشتعال است.
مثال: براى اشتعال مايعات لازم است كه سه شرط رعايت گردد:
1- در حال بخار باشند.
2- اكسيژن به اندازه كافى موجود باشد كه مخلوط قابل اشتعال گردد.
3- حرارت به اندازه و به درجه احتراق رسيده باشد.
در جامدان حرارت كه بوسيله شعله ايجاد مى گردد، در تمام جسم منتشر شده و وسيله سوختن كليه اجسام را فراهم مى نمايد و هر اندازه كه به حرارت مواد سوختنى اضافه شود سرعت و شدت اشتعال بيشتر مى گردد و بطور كلى شعله عبارت است از همان سوختن گازهاى متصاعد.
احتراق عبارت است از يك فعل و انفعال شيميايى كه توليد نور و حرارت نمايد.
درجه احتراق؛ درجه حرارتى كه لازم است تا احتراق حاصل شود را «درجه حرارت سوخت» مى گويند و به سه گروه مختلف به قرار زير تقسيم مى گردد:
الف- نقطه اشتعال؛ كمترين درجه حرارتى كه يك جسم مى تواند
ص: 15
آنقدر بخار قابل اشتعال متصاعد نمايد كه با دريافت شعله، يك احتراق موقّتى و كوتاه بوجود آورد و عمل احتراق ادامه نيابد.
ب- نقطه آتش؛ كمترين درجه حرارتى است كه قادر است از حرارت حاصل از احتراق گازهاى متصاعده، آنقدر بخار قابل اشتعال توليد نمايد كه عمل احتراق ادامه يابد، بطورى كه ملاحظه مى شود اختلاف بين نقطه آتش و نقطه اشتعال در اين است كه درجه حرارت مورد لزوم در نقطه اشتعال فقط براى يك احتراق موقتى است در صورتى كه در نقطه آتش درجه حرارت بايد آنقدر بالا باشد كه بتواند احتراق ادامه يابد. در نتيجه حرارت نقطه آتش از درجه حرارت نقطه اشتعال بالاتر خواهد بود.
ج- درجه حرارت خود سوزى؛ كمترين درجه حرارتى كه يك جسم بتواند خود بخود بسوزد. اين را «درجه حرارت خود سوزى» گويند و تقريباً با درجه احتراق يكى بوده و تفاوتى ندارد.
اطفاء يا خاموش كردن آتش به سه طريق مى توان آتش سوزى را خاموش كرد:
1- سرد كردن 2- قطع كردن هوا يا اكسيژن (خفه كردن) 3- قطع يا دور ساختن مواد سوختنى
توضيح
1- سرد كردن؛ يا پايين آوردن درجه حرارت؛ اين عمل معمولًا
ص: 16
بوسيله آب انجام مى شود؛ مثلًا وقتى آتش چوب را با آب خاموش مى كنيم، با اين عمل درجه حرارت پايين آمده و آتش خاموش مى شود.
2- قطع هوا (خفه كردن)؛ اين عمل معمولًا بوسيله گازهاى غير قابل اشتعال و سنگين تر از هوا؛ مانند گاز كربنيك و ئيدروكربورهاى هالوژنه مانند كربن تتراكلريد و يا متيل بروميد و يا راندن سريع هوا بوسيله پودرهاى شيميايى و يا پوشاندن سطح آتش بوسيله كفهاى شيميايى و يا كف مكانيكى (سبك و سنگين) و در بعضى از موارد حتى با يك عدد پتوى خيس و يا مقدارى خاك يا ماسه انجام مى شود.
3- قطع يا دور ساختن مواد سوختنى؛ در بعضى از آتش سوزيها؛ مانند آتش سوزى گازها و مايعات، بهترين روش، قطع يا دور ساختن مواد سوختنى مى باشد؛ مثلًا اگر يك سيلندر گاز آتش بگيرد، در مرحله اوّل بهتر است كه شير آن را ببنديم و جريان گاز را قطع نماييم و سپس اقدام به خنك نمودن آن كرده و همچنين در آتش سوزى مايعات مانند نفت و بنزين، علاوه بر اقدامات اطفائى، بايد منابع سوخت را نيز از محل دور كنيم و يا اگر در محلى با آتش سوزى مواجه شديم و هيچ وسيله اطفائى نداشتيم حداقل كارى كه مى توانيم انجام دهيم دور كردن وسائلى است كه آتش به آنها نرسيده است.
راههاى مختلف انتقال حرارت اين عمل به سه طريق امكان پذير است:
1- انتقال حرارت به طريق هدايت 2- انتقال حرارت به طريق جابجايى
ص: 17
3- انتقال حرارت به طريق تشعشعى 1- انتقال حرارت به طريق هدايت؛ همانطور كه مى دانيم، حرارت از جسمى كه داراى حرارت بالاترى است، به يك جسم كه داراى درجه حرارت پايين تر است منتقل مى گردد. وحتّى در يك جسم، از نقطه گرمتر به نقطه سردتر نيز حركت مى كند كه در اين صورت حرارت از يك ذرّه جسم به ذرّه ديگر در همان جسم جريان مى يابد، مانند هدايت جريان برق در يك جسم هادى، با اين تفاوت كه حرارت خيلى كندتر حركت مى كند. پس انتقال حرارت از طريق هدايت در آتش سوزيها باعث مى گردد كه حرارت از طريق ميله هاى فلزى در سقف يا پايه ساختمانها، از اتاقى به اتاق ديگر گسترش يابد، مگر اين كه اين ستونهاى فلزى از ميان ديوارهاى مقاوم در برابر حريق گذشته باشد.
2- انتقال حرارت به طريق جابجايى؛ در آتش سوزيها، اينگونه جريانات به علت احتراق و گرم شدن گازها بوجود مى آيد و باعث مى شود كه گازهاى گرم به طرف بالا از طريق پله كانها و كانال و آسانسورها حركت كرده و باعث گسترش حريق در طبقات مختلف ساختمان گردد و به همين دليل هواى سرد به طرف محل آتش سوزى جريان مى يابد كه با تغذيه حريق و تأمين اكسيژن كافى آتش سوزى ادامه مى يابد.
3- انتقال حرارت به طريق تشعشعى؛ در اين آتش سوزى، امواج
ص: 18
حرارتى با عبور از فضا به ساير اجسام برخورد كرده و حرارت را به آن جسم منتقل مى نمايد. هنگامى كه يك موج حرارتى به سطح يك جسم برخورد كند، سه صورت پيدا مى كند؛ يا اين اجسام منعكس مى گردند مانند جسم صيقلى، يا از آنها عبور مى نمايد مانند شيشه و يا بوسيله آن جسم جذب مى گردد مانند لباسهاى تيره يا لباس نزديك بخارى روشن.
آتش سوزيها را از نظر نوع و طريقه مبارزه با آن، به شش طبقه تقسيم مى نمايند:
1- خشك. 2- مايعات. 3- گازها. 4- الكتريسته.
5- فلزات قابل اشتعال. 6- مواد منفجره.
اين طبقه از آتش سوزيها به مواردى گفته مى شود كه پس از سوختن، از خود خاكستر باقى مى گذارد؛ مانند فرآورده هاى چوبى، پنبه اى، پشمى، لاستيكى، پلاستيكى و انواع مختلف پارچه هاى مصنوعى و حبوبات و غلات و غيره. بهترين راه براى خاموش كردن اين نوع آتش سوزيها، «سرد كردن» و مؤثرترين وسيله «آب» مى باشد.
ص: 19
مطالب شرايط كلى و نحوه سوختن بعضى از مواد سوختنى، مى تواند براى ما آموزنده باشد؛ براى مثال چوب را به عنوان يك ماده جامد سوختنى مورد مطالعه قرار مى دهيم، هرگاه مطلب را از ديد يك آتش نشان بنگريم ملاحظه خواهيم كرد كه چوب يكى از مهمترين مواد سوختنى مى باشد.
نحوه آتش گيرى و ادامه گسترش و اطفاى حريق، رابطه مستقيم با خواص و مشخصات چوبهاى در حال سوخت دارد. چوب با دريافت حرارت كافى مى سوزد و در صورت عدم دريافت هواى كافى، تبديل به ذغال چوب گشته و يا تجزيه مى شود. چوب به مقدار زياد بخصوص در كشورهايى كه داراى اين ثروت هستند در مصالح ساختمانى مصرف دارد. گرچه اطلاعات كمى در مورد انواع چوبها وجود دارد ليكن بخوبى مى دانيم كه عكس العمل چوب در مقابل آتش، با توجه به نوع آن فر ق مى كند، همانطور كه مى دانيم، حتّى در چوب خشك نيز مقدارى رطوبت وجود دارد و قبل از آن كه چوب بتواند بسوزد باد رطوبت آن خارج شود. چوبهاى سبز كه مقدار قابل ملاحظه اى رطوبت دارند در مقابل درجات حرارت خيلى بالا نيز مقاومت مى نمايند، وجود رطوبت در چوبهاى مختلف و به مقادير متفاوت از نظر آتش سوزى نهايت اهميت را دارد، چون مقدار قابل ملاحظه اى حرارت لازم است تا رطوبت موجود در چوب را تبخير نمايد و اين مقدار حرارت را حرارت «نهان تبخير» مى نامند، تمام اين حرارت، بدون آن كه درجه حرارت چوب بالا رود يا آتش سوزى حاصل شود جذب مى گردد.
مقدار گازهاى فرّار و قابل سوخت، كه از سوختن چوب بدست مى آيد، با توجه به نوع چوب فرق مى كند. هرگاه مقدار هوايى را كه براى سوخت لازم
ص: 20
است مأخذ مقايسه قرار دهيم، مقدار گازهاى متصاعده از ذغال كمتر از 40 درصد وزن اصلى آن مى باشد، در صورتى كه در مورد چوب 63% تا 78% مى باشد و نظر به اين كه گازهاى فرّار و قابل سوخت بايد براى يافتن اكسيژن حركت نمايند به همين دليل آتش سوزيهاى چوبى با شعله هاى بلند مى سوزند كه اين خود يكى از عوامل گسترش حريق است.
مقدار خاكستر موجود در چوب بسيار كم است و معمولًا يك تركيب الكلى مى باشد كه اين تركيب در تشديد فعل و انفعال شيميايى و تبديل كربن به گازهاى قابل اشتعال مؤثر است، بطورى كه از خواص چوب استنباط گرديد با خروج رطوبت از داخل چوب و به وجود آمدن شعله هاى سوزان و مرتفع حريق گسترش مى يابد و به همين دليل است كه در آتش سوزيهايى كه چوب زيادى وجود دارد، سرعت آتش سوزى زياد و گسترش حريق فورى مى باشد.
خاصيت آتش گيرى چوبهاى خشك آنقدر مهم است كه منجر به تحقيق جهت تهيه مواد و روشهايى براى مقاوم ساختن چوب در برابر حريق گرديده است بهترين روش براى نيل به اين مقصود، رنگ آميزى چوب با مواد ضد حريق است كه اين رنگهاى ضد حريق را از مواد شيميايى فسفاتها، سولفاتها و نمك آمونياك تهيه مى كنند.
اطلاعاتى در مورد آب همانطور كه قبلًا توضيح داده شد، براى خاموش كردن آتش سوزيهاى خشك، بهترين طريقه «سرد كردن» و مؤثرترين وسيله «آب» مى باشد كه اينك به شرح اين تركيب مى پردازيم:
ص: 21
آب تركيبى بسيار پايدار، از اكسيژن و ئيدروژن است. نيروى كشش سطحى آن بسيار و پس از جيوه، از كليه مايعات عادى ديگر بيشتر است.
خاصيت چسبندگى آن زياد است. قدرت نفوذ كافى دارد. هادى الكتريسيته است. خاصيت حل كردن مواد در آن زياد است و هر چه درجه حرارتش پايين تر باشد، گاز بيشترى در خود نگاه مى دارد؛ بطورى كه در يخ ميزان گاز محلول با هوا بيشتر است تا در آب معمولى و به همين دليل يخ وزن كمتر و حجم بيشتر قريب 19 از آب معمولى داراست، در درجه فشار عادى در صورت تبخير 1700 مرتبه بر حجمش افزوده مى شود (انفجار ديگهاى بخار و پرتاب شدن آن به مسافتهاى نسبتاً دور، روى اين اصل است).
قدرت جذب حرارت يك گالن آب برابر با 7 گالن كف شيميايى است.
قدرت خنك كردن آب شور (آب دريا) كمتر از آب معمولى است.
ارزانى و فراوانى آب موجب شده است كه دسترسى به آن، به سهولت ممكن باشد. قدرت بسيار سيلان آب در انواع لوله هاى فلزى و لاستيكى و برزنتى، كه انتقال آب را از فواصل دور به كانون حريق ميسر مى سازد، وقتى توسط سر لوله هاى مخصوص حريق، بصورت گرد روى حريق يا در فضاى داغ پاشيده شود، به حداكثر خاصيت سردكنندگى آن مى رسيم و در صورتى كه به شكل قطرات درشت پخش گردد، به همان نسبت از اين خاصيت كاسته شده و قسمتى از آب بدون تبخير، در كف محل حريق روان مى شود و هرگاه آب را به صورت فوران پر روى حريق بريزيم بيش از 10 الى 15 درصد آن
ص: 22
تبخير نگشته و قسمت اعظمش، نه تنها به هدر مى رود كه ممكن است خود بر اثر فشار زيادى كه به در و ديوار كانون حريق يا محتويات محل وارد مى سازد، بر خسارت ناشى از حريق بيافزايد. وقتى آب زياد بدين ترتيب بپاشند كف طبقات بناى مورد حريق، از آب پر شده به ديوارها و كف و سقف و اثاث منقول و غير منقول اماكن مختلف خسارت بسيار وارد مى آورد، حتى فشار زياد آب كه بوسيله پمپهاى اتومبيلهاى آتش نشانى، با لوله هاى قوى به ديوارها روانه مى سازند، كم كم روكش و ملات مصالح ساختمانى را از بين برده و موجب در هم ريختن آن مى گردد.
با تمامى اين احوال، چگونگى استفاده از قدرت سردكنندگى آب اغلب بدست ما نيست و وضع خاص حريق به ما تحميل مى سازد؛ مثلًا در حريقهاى بزرگ چنانچه آب به صورت گرد به كار رود، حرارت زياد فضا و جريان شديد صعودى هواى داغ، اين نوع آب را قبل از رسيدن به كانون حريق تبخير نموده و توأم با جريان صعودى هوا به خارج مى راند. از طرف ديگر در حريقهاى بزرگ به علت حرارت زياد، نمى توان به كانون حريق نزديك شد و ناچار از فاصله دور بايد به خاموش كردن آن پرداخت و چون هر قدر آب با قطرات ريزتر پرتاب گردد، از بَرد و سردى آب به نسبت زيادى كاسته مى شود، لذا ناچار بايد از فوران پر در اين مورد استفاده كرد، با آن كه خود مى دانيم، در اين صورت قسمت اعظم آب به هدر مى رود.
در اينگونه موارد نيز چنانچه از هر دو شكل آب در آن واحد استفاده شود. به مراتب زودتر به نتيجه اصلى كه خاموش كردن كانون حريق است مى رسيم؛ بدين ترتيب كه در آن واحد از فوران پر، جهت حمله به منشأ حريق
ص: 23
از فواصل دور و از آب گرد براى سرد كردن فضاى داغ، مانند سپر پيشروى استفاده كنيم. در اين صورت بديهى است به سرعت مى توان به كانون اصلى حريق نزديك شد، بدون آن كه هواى داغ محل بتواند مانع كار گشته يا به مأموران صدمه بزند.
بنابر اين آب گرد را تنها در كانونهاى كوچك حريق يا براى سرد كردن فضاى داغ و سپر پيشروى در حريقهاى بزرگ مى توان بكار برد.
مقدار كل آب تبخيرى مورد نياز جهت خاموش كردن يك حريق، نسبت معكوس دارد با سرعت آب پاشى، بدين معنا كه هر چه ملايمتر آب بر روى حريق بپاشيم مقدار كل آب مورد نياز براى خاموشى كامل بيشتر خواهدبود.
آب نسبتاً سنگين وزن است، يك متر مكعب آن قريب يك تن وزن دارد، در نتيجه حمل و نقل آن دشوار است و چون هادى الكتريسيته است، لذا در محلهايى كه احتمال برخورد آب با سيم هاى برق يا آلات و ادوات و دستگاههاى الكتريكى مى رود، خطر برق گرفتگى براى آتش نشان وجود دارد.
خسارت از ناحيه آب زيادِ پر فشار به اماكن، گاه از خود حريق كمتر نيست و چون منظور اصلى از آتش نشانى تقليل خسارت است، بايد نكات فراوانى را با نهايت دقت رعايت نمود:
رسيدن آب به بعضى از مواد شيميايى، مايعات قابل اشتعال يا فلزات و مواد قابل احتراق، نه تنها اثر خاموش كننده ندارد، كه گاه بر شدت احتراق ودامنه دارشدن حريق مى افزايد ونيز ممكن است موجب انفجارهاى شديد گردد.
ص: 24
رسيدن آب به هر گونه دارو، بفرض آن كه آنها را تجزيه نكرده و گازهاى قابل اشتعال توليد نكند، يا اغلب آنها را در خود حل مى كند يا غير قابل استفاده مى سازد.
در صورت رسيدن آب به موادى؛ مانند كاربيت، بلافاصله گاز بسيار خطرناك استيلن در هوا پخش شده و محيط را انفجارى مى نمايد. يا بعض از فلزات؛ مانند سديم، پتاسيم و غيره كه واكنشهاى انفجارى دارد.
چون از بيشتر مايعات قابل اشتعال، مانند فرآورده هاى نفتى سنگينتر مى باشد لذا در آنها فرو رفته و به محض آن كه قشر داغ اين قبيل مايعاتِ مشتعل به آن رسيد يكباره تبخير گشته 1700 بار بر حجمش اضافه شده و در نتيجه قسمت اعظم مايع مشتعل، يكباره به خارج پرتاب و بصورت نهرهاى مشتعل جريان يافته و بر دامنه حريق و خسارات به مراتب مى افزايد.
در بعضى از مايعات قابل اشتعال؛ مانند الكل حل مى شود لذا اطفاى حريق اينگونه مايعات، تنها در صورتى امكان پذير خواهد بود كه آب بسيار فراوان به كار رود (نسبت به مقدار حريق) تا مايع مشتعل بسيار رقيق گشته و حالت اشتعال را از دست بدهد.
به علت قدرت زياد كشش سطحى در اطفاى حريق، بعضى از مواد؛ مانند خاك اره، ذغال سنگ و از اين قبيل، چندان مؤثر نيست زيرا فقط مانند پوشش روى آنها را مى گيرد و خاموشى سطحى ايجاد مى كند در حالى كه حريق در درون مواد ادامه داشته موجب تبخير سريع آب سطحى گشته و دوباره شعله ور مى گردد. مصرف آب در آتش نشانى نسبت به نوع حريق و چگونگى دستيابى، بسيار متفاوت است.
ص: 25
آب را به صورت فوران مستقيم يا دوش، «قطراتى» يا «گردى» از طريق لوله هاى آتش نشانى، به اندازه هاى مختلف دستگاههاى خاموش كننده دستى يا لوله كشيهاى ثابت؛ مانند آب پاشهاى سقفى و يا توسط هليكوپتر يا هواپيما روانه كانون حريق مى سازند.
نقطه اشتعال: خطر آتش سوزى مايعات قابل اشتعال، بستگى مستقيم به خاصيت تبخير شدن اين مايعات دارد كه در اثر دريافت حرارت از محيط يا يك منبع ديگر و توليد گاز كافى براى اختلاط با هوا، توليد مخلوط قابل انفجار مى نمايد.
درجه حرارت نقطه اشتعال مايعات مختلف، مى تواند يك راهنماى مفيد براى اين ارزيابى باشد. دستگاههايى كه براى اندازه گيرى نقطه قابل اشتعال به كار مى رود، متفاوت بوده ولى اصول كار آنها يكى است. نمونه اى از مايع مورد آزمايش را در بك فنجان يا ظرف سربسته يا سرباز قرار مى دهند و سپس اين ظرف را به آرامى حرارت داده و درجه حرارت آن را بالا مى برند و در فواصل معين شعله را به آن نزديك مى كنند. در درجه حرارتى كه مايع مورد آزمايش آنقدر گاز از خود توليد كند كه با دريافت شعله در سطح مايع، براى يك لحظه كوتاه شعله ايجاد كند و ادامه نيابد، آن درجه حرارت موجود در مايع را «نقطه اشتعال» گويند.
در مورد بعضى از مواد نفتى، براى تعيين نقطه اشتعال، مى بايست حرارت كافى به آنها داده شود و در مورد بعضى از مواد ئيدروكربورها، مانند
ص: 26
بنزين حتى اگر درجه حرارت محيط، از نقطه انجماد آب پايين تر باشد، احتراق انجام مى گيرد. دانستن نقطه اشتعال مايعات مختلف از نظر ايمنى در امر نگهدارى و انبار كردن آنها كمال اهميت را دارد.
نقطه خود سوزى: خاصيت سوختن روغن گرم هنگام تماس با اكسيژن، يكى از نكات مهم و قابل بررسى است و از همين خاصيت است كه در موتورهاى ديزل استفاده شده است. درجه حرارتى كه روغن در برابر اكسيژن، هوا و حرارت مى سوزد را «درجه حرارت خود سوزى» گويند بدين صورت مى توان آن را اندازه گيرى كرد:
يك محفظه فلزى را به آرامى حرارت داده از داخل آن اكسيژن عبور مى دهيم آنگاه در فواصل معلوم قطره اى روغن به داخل اين محفظه مى ريزيم، در كمترين درجه حرارت كه قطرات روغن شعله ور گردد آن درجه را درجه حرارت خود سوزى گويند.
مايعات را از نظر قابل اشتعال بودن به دو دسته تقسيم مى كنند:
1- سريع الاشتعال. 2- كند اشتعال.
- سريع الاشتعال به مايعاتى گفته مى شود كه نقطه تبخير آنها پايين باشد؛ مانند بنزين.
- كُند اشتعال به مايعاتى گفته مى شود كه نقطه تبخير آنها بالا باشد؛ مانند نفت، روغن هاى حيوانى و ....
مايعات را از نظر حل شدن در آب به دو دسته تقسيم مى كنند:
1- مايعاتى كه درآب حل مى شوند؛ مانند الكلها.
2- مايعاتى كه درآب حل نمى شوند؛ مانند فرآورده هاى نفتى، روغنى و ....
ص: 27
در مايعات، ظرف هر چه بيشتر خالى باشد، خطر انفجار بيشتر است (بشكه يا تانكرهاى بنزين و نفت) و بايد توجه داشته باشيم كه در آتش سوزى مايعات، شدت آتش سوزى به سطع مايع بستگى دارد، بنابر اين در اين نوع از آتش سوزيها بايد از پخش شدن مايعات و جارى شدن آنها جلوگيرى نمود و بهترين خاموش كننده، اگر در سطح كوچكترى باشند، پودرهاى شيميايى و اگر در سطح بزرگترى باشند كف مكانيكى است.
هر گازى مى تواند خطرناك باشد، حتى هواى فشرده داخل سيلندرها؛ زيرا اگر حرارت به سيلندر برسد، فشار بالا رفته و ممكن است آن را منفجر نمايد.
گازهاى قابل اشتعال از نظر وزن مخصوص به دو دسته تقسيم مى گردند:
1- گازهايى كه از هوا سبكترند، مانند ئيدروژن.
2- گازهايى كه از هوا سنگين ترند، مانند بوتان و پروپان.
ص: 28
گازهاى قابل اشتعال عبارتند از ئيدرو كربورهاى سير شده يا سير نشده كه از نفت گرفته مى شوند.
1- ئيدرو كربورهاى سير شده؛ مانند متان (4) اتان (6 2) پروپان (8 3) بوتان (10 4)
2- ئيدروكربورهاى سير نشده؛ مانند اتيلن (4 2) استيلن (2 2)
گازى كه براى سوخت منازل به كار مى رود و به وسيله سيلندر و با نامهاى مختلف؛ از قبيل «ايران گاز»، «پرسى گاز» و ... حمل و نقل مى شود، چنانچه توأم با احتياطهاى لازم مصرف و حمل و نقل نشود، خطرناك بوده در صورت تنفس باعث بيهوشى و در صورت اختلاط با هوا به نسبتهاى معين با شعله كبريت يا هر شعله ديگر يا جرقه كليد چراغ برق يا جرقه حاصل از قطع و وصل يخچال برقى و يا جرقه هر وسيله برقى ديگر، مشتعل و منفجر و باعث وارد آمدن زيانهاى جانى و مالى مى گردد. اين گاز مخلوطى از پروپان و بوتان مى باشد كه درصد اختلاط آن در فصلهاى مختلف متفاوت مى باشد.
جدول نسبت اختلاط گاز در فصول مختلف
درصد اختلاط
فصل پروپان بوتان بهار 30% 70% تابستان 10% 90% پاييز 30% 70% زمستان 50% 50%
ص: 29
بطوركلى در مورد مواجه شدن با خطرات گازها دو حالت مختلف وجود دارد:
1- مرحله اى كه آتش سوزى ناشى از گاز بوجود آمده باشد.
2- مرحله اى كه گاز در ساختمان پخش شده و آتش نگرفته باشد.
براى مبارزه در مرحله اوّل؛ يعنى آتش سوزيهاى ناشى از گاز در محلهاى سرپوشيده، لازم است ابتدا اطراف مخازن گاز را با توجه به نوع آتش سوزى خاموش نماييم، در صورتى خودِ گاز را خاموش مى نماييم كه مخزن گاز قابل حمل به بيرون يا شير كنترل آن سالم باشد تا بتوانيم پس از خاموش كردن، بلا فاصله مخزن را به خارج از ساختمان منتقل و يا با بستن شير كنترل از خروج گاز جلوگيرى نماييم.
در صورتى كه مخزن قابل انتقال نباشد و يا به عللى نتوانيم از خروج گاز جلوگيرى كنيم، بايد از خاموش كردن خود سيلندر گاز پس از خاموش كردن
ص: 30
اطراف خوددارى نماييم و مرتباً بوسيله آب مخزن را از تمام نقاط و بيشتر از قسمت بالا خنك نموده از سرايت آتش به اطراف جلوگيرى كنيم تا زمانى كه وسائل انتقال مخزن و يا جلوگيرى از خروج گاز آماده گردد.
يادآورى: علت اين كه بايد از خاموش كردن گاز در صورت عدم انتقال مخزن يا جلوگيرى از خروج گاز در جاهاى سر پوشيده خوددارى نماييم، اين است كه امكان دارد در اطراف سيلندر گاز خاموش نشده باشد و جرقه اى در زير جعبه ها، داخل كشوها و يا بطور كلى در محلى خارج از ديد آتش نشان، باقى بماند، از طرفى گاز را كه خاموش ساختيم نتوانيم آن را كنترل كنيم كه در نتيجه گاز رها شده مخلوط با هوا، فضا را پر مى كند و با باقى مانده جرقه آتش، توليد انفجار مى كند كه هم امكان تلف شدن افراد وجود دارد و هم خسارات ناشى از انفجار به مراتب بيشتر از آتش سوزى اوّليه خواهد بود.
براى خاموش نمودن آتش سوزى گازها، بايد هر سه طريق اطفاى مثلثِ آتش را انجام دهيم:
1- سيلندر را به وسيله آب خنك مى كنيم (پايين آوردن درجه حرارت).
2- آتش را بوسيله مواد خفه كننده، پودرهاى شيميايى و گاز كربنيك و غيره خاموش مى سازيم (خفه كردن).
3- جريان گاز را قطع مى كنيم (دور ساختن مواد سوختنى).
مرحله دوّم؛ زمانى كه گاز در ساختمان پخش شده و آتش نگرفته باشد (مرحله خطر) در اين حالت لازم است كه براى جلوگيرى از انفجار و آتش سوزى اقدامات زير انجام شود:
1- خاموش كردن تمام منابع حرارتى؛ از قبيل بخارى و چراغهاى
ص: 31
خوراك پزى و غيره.
2- از قطع و وصل نمودن كليدهاى برق خوددارى شود؛ يعنى اگر حتى يك لامپ روشن بود آن را بوسيله كليد خاموش نكنيم چون خود كليد توليد جرقه مى نمايد البته در مواردى كه فيوز برق در خارج از ساختمان قرار دارد مى توانيم فيوز كنتور را باز كنيم تا جريان برق در داخل ساختمان بدون ايجاد جرقه قطع شود ولى اگر فيوز در محل پخش شدن گاز باشد به هيچ عنوان آن را باز نمى كنيم.
3- جلوگيرى از خروج گاز بوسيله بستن شير كنترل.
4- باز كردن تمام دربها و پنجره هاى ساختمان.
5- خارج كردن گاز داخل ساختمان بوسيله ايجاد باد و براى اين كار بايد از وسائلى استفاده شود كه توليد الكتريسيته ساكن يا جرقه ننمايد و وسائل مناسب عبارتند از يك مقواى بزرگ يا قطعه اى گونى يا پارچه هاى نخى و غيره. مطمئن تر آن است كه پارچه يا گونى را خيس نماييم.
6- بهتر است از دستكش يا يك تكه پارچه مرطوب براى باز و بسته كردن دربها استفاده شود چون حركت در روى موكت ها، در بدن توليد الكتريسيته ساكن مى كند.
7- براى داخل شدن به محل بهتر است از دستگاه تنفس استفاده كنيم يا قطعه اى پارچه در جلوى دهان قرار دهيم و در صورت امكان چيزى باشد كه صورت را بپوشاند تا در زمان بروز آتش سوزى ريه و مجارى دچار سوختگى نشود.
يادآورى: در طول اقدامات فوق، بايد از تمام جهات احتياطهاى لازم
ص: 32
به عمل آيد و از پوشيدن كفشهاى ميخدار و پوشيدن يا درآوردن لباس در داخل ساختمان خوددارى شود و اگر به عنوان نيروى آتش نشانى به چنين محلى مى رويد بهتر است يك يا دو سر لوله آب را قبلًا در محل آماده كنيد تا اگر آتش سوزى ايجاد شد بتوانيد به موقع اقدام نماييد و به نجات افراد آسيب ديده بشتابيد و همچنين هنگام عمليات از اجتماع افراد در اطراف ساختمان جلوگيرى نموده و از حداقلّ افراد، براى داخل شدن به ساختمان استفاده شود.
توجه: اين مخلوط چنانچه از 1% الى 10% با هواى آشپزخانه يا مكان بسته اى اختلاط پيدا كند قابل انفجار خواهد بود.
گاز طبيعى
گاز طبيعى؛ مانند ذغال سنگ و نفت منشأ آلى داشته و اغلب با نفت همراه است و از چاههاى نفتى بدست مى آيد تركيبهايش نسبت به محل فرق مى كند ولى بيشتر از متان و اتيلن تركيب يافته و چند درصدى نيتروژن آزاد دارد و گاه 99% آن متان است.
گاز طبيعى سوخت تميز و راحتى است زيرا داراى بو و دود نبوده و خاكستر بجاى نمى گذارد، لذا سوختى ممتاز شناخته شده و در بعضى از كشورها اين گاز را بصورت مايع در آورده و در انبارهاى خاص نگاه مى دارند تا حمل و نقل آن به آسانى صورت گيرد.
اين گاز سبكتر از هوا است، چنانچه از 5% الى 15% با هواى آشپزخانه يا محيط سربسته اى اختلاط پيدا كند، قابل انفجار خواهد بود.
تجربه و آمار نشان مى دهد كه اغلب حوادث ناشى از گاز، در اثر عدم
ص: 33
آشنايى مصرف كنندگان گاز به اصول ايمنى بوده است ولى با رعايت اصول ايمنى مطمئناً هيچ گونه خطرى بوجود نخواهد آمد.
راهنماى ايمنى براى مصرف كنندگان گاز طبيعى 1- ركولاتور و كنتور گاز توسط شركت ملى گاز ايران، با رعايت تمام نكات فنى و ايمنى در محل مناسب نصب مى گردد. بنابر اين در صورت لزوم فقط شركت ملى گاز ايران مجاز است محل آنها را تغيير دهد.
2- در صورت بروز هر نوع آتش سوزى در ساختمان، چون وجود گاز در لوله ها باعث تشديد آتش سوزى و خطرات بيشترى خواهد شد، به سرعت شير اصلى ورود گاز به ساختمان را كه نزديك كنتور قرار دارد ببنديد تا جريان گاز به داخل ساختمان قطع گردد.
3- به علل مختلف، گاهى لازم مى شود كه تغييراتى در لوله كشى گاز منازل ايجاد شود يا به علت نقص فنى در سيستم لوله كشى، پاره اى تعميرات لازم مى گردد. اين تغييرات هرچند كه بظاهر كاملًا ساده باشد، بايد توسط اشخاص مجاز يا مؤسسات صلاحيت دار انجام گيرد.
4- لوله گاز مربوط به هر دستگاه گاز سوز، بايد به يك شير مصرف مجهز باشد تا در موقع ضرورت بتوان با بستن اين شير از ورود گاز به دستگاه معيوب جلوگيرى كرد.
5- چون لوله هاى لاستيكى معمولى، در برابر مواد نفتى و گازى به سرعت فاسد مى شوند لذا براى اتصال وسائل گازسوز خانگىِ كوچك، به سيستم لوله كشى گاز، مى توان از لوله هاى پلاستيكى و لاستيكى مصنوعى
ص: 34
تقويت شده استفاده كرد، طول لوله هاى ذكر شده نبايد از يك متر و نيم بيشتر باشد.
6- نصب آبگرمكن گازى در حمام يا اتاقى كه بطور عادى در آن جريان هوا وجود ندارد، باعث كمبود اكسيژن شده احتمالًا ايجاد خفگى مى نمايد.
7- از فرود آوردن ضربه به وسيله ديگ و ساير ظروف سنگين بر روى اجاق گاز، بايد خوددارى شود؛ زيرا اين عمل باعث سست شدن اتصالهاى نشت گاز خواهد گرديد.
دقت: براى روشن نمودن گاز ابتدا كبريت را روشن و سپس شير گاز را باز كنيد.
مانند ژنراتورهاى مولد برق، دينام ها، كابلها و سيمهايى كه داراى انرژى الكتريسيته هستند، بايد قبل از هر اقدامى جريان برق قطع گردد و بعد از آن، با توجه به نوع آتش سوزى در اطراف وسائل برقى، از خاموش كننده مناسب استفاده كنيم.
بعضى از فلزات، مانند سديم، پتاسيم، كلسيم، آلومينيم، منيزيم و باريم داراى خاصيت اشتعال شديد مى باشند و در موقع آتش سوزى با نور خيره كننده اى مى سوزند و بهترين وسيله براى خاموش كردن اين فلزات، ماسه
ص: 35
صد درصد خشك و پودر شيميايى مى باشد و براى مثال سديم را شرح مى دهيم:
مشخصات سديم: فلزى نرم، رنگ نقره اى، روى آب شناور باقى مانده و با آن شديداً فعل و انفعال شيميايى همراه با شعله انجام مى دهد، بخارات آن شديداً تحريك كننده است.
نحوه نگهدارى: اين فلز را در ظروف شيشه اى در حالى كه در زير مواد نفتى قرار گرفته است، نگهدارى و حمل و نقل مى كنند.
خطرات: سديم در تماس با رطوبت و هوا، باعث تجزيه آنها گرديده و توليد گاز ئيدروژن و حرارت كافى براى شعله ور شدن آن مى نمايد.
آتش سوزى: از دستگاه تنفس و البسه كاملًا استحفاظى، براى جلوگيرى از هر گونه تماس با اين فلز، استفاده شود. از آب و هر گونه ماده اكسيژن دار نبايد استفاده كرد. براى اطفا و خاموش كردن از ماسه صد در صد خشك و پودر شيميايى استفاده گردد.
كمكهاى اوليه: بخارهاى حاصل از سوختن سديم در هوا كه محتوى اكسيد سديم مى باشد. براى چشم، بينى و گلو شديداً تحريك كننده مى باشد و تماس ذرات ذوب شده اين فلز با بدن، توليد سوختگى عميق مى نمايد. هر گونه آلودگى را خيلى سريع پاك كرده و محل سوختگى حاصله را با محلول اسيد استيك خنثى نماييد و فوراً او را به بيمارستان برسانيد.
منظور از مواد منفجره در اين بحث مواد منفجره از نوع سبك يا
ص: 36
تجارى مى باشد؛ مانند انواع باروتها، ديناميت، چاشنى و ... اگر در اين گونه مواد منفجره، آتش سوزى رخ دهد بلافاصله تمام مواد در يك لحظه توأم با انفجار از بين مى رود و قدرت پرتاب تكه هاى ناشى از انفجار در اين گونه مواد تا شعاع 200 متر مى باشد. بنابر اين مبارزه با اين مواد منفجره، زمانى آغاز مى شود كه آتش سوزى به آنها نرسيده باشد و بايد از سرايت آتش به اين مواد جلوگيرى شود و براى مبارزه بايد به موارد زير توجه كرد.
1- افراد آتش نشان و وسائل مربوط به آن، بايد دور از شعاع خطر؛ يعنى به فاصله 200 متر يا در پشت پناهگاهى مستقر شوند.
2- شعاع خطر بايد از نوع درجه يك «منطقه خطر» اعلام گردد تا از ورود افراد متفرقه جلوگيرى شود.
3- اطلاع به مقامات انتظامى و احضار كارشناس مربوطه.
4- بايد از حداقل افراد براى نزديك شدن به محل مواد منفجره استفاده كرد و افراد منتخب براى نزديك شدن به محل بايد از حفاظ استفاده نمايند و ضمناً بايد داراى اطلاعات زير باشند:
الف) آشنايى به موقعيت محل
ب) آشنايى با محل دقيق مواد منفجره
پ) عكس العمل مواد منفجره در برابر حرارت
ج) نوع و مقدار مواد منفجره
افراد آتش نشان بايد سعى نمايند از سرايت آتش به مواد منفجره جلوگيرى كنند و ضمن خاموش كردن آتش (با توجه به نوع آتش سوزى) به وسيله آب مواد منفجره را خيس نمايند تا خاصيت انفجار آنها از بين برود.
ص: 37
در صورت عدم امكان جلوگيرى از سرايت آتش به مواد منفجره، آتش نشان بايد بلافاصله از محل دور شده و در صورت انفجار به حالت درازكش بر روى زمين قرار گيرد.
انواع انفجارات انفجاراتى كه ممكن است در آتش سوزى با آن مواجه شويم را به سه دسته تقسيم مى كنند ولى انفجار بطور كلى به چهار گروه تقسيم مى شود:
1- انفجار ناشى از احتراق (اكسيداسيون).
2- انفجار ناشى از فشار.
2- انفجار ناشى از تجزيه.
4- انفجارات هسته اى.
اگر بخار مايعات قابل اشتعال و يا گاز قابل اشتعال با هوا مخلوط گردد، اختلاط قابل انفجارى بوجود مى آورند كه اين اختلاط در اثر رسيدن جرقه و يا شعله بروز مى كند.
ظروف در بسته مايعات يا ظروف تحت فشار گازها، هرگاه در معرض حرارت قرار گيرند در اثر تبخير مايع و انبساط حجمى گازها فشار داخل ظرف بالا مى رود و همچنين از مقاومت بدنه ظرف در اثر حرارت كاسته مى شود.
ص: 38
زمانى كه فشار داخل ظرف به بيشتر از مقاومت بدنه ظرف برسد، مى تركد و اگر داخل اينگونه ظروف، مايع و يا گاز قابل اشتعال باشد، علاوه بر اين كه انفجار دومى، ناشى از احتراق ايجاد مى شود. آتش سوزى در يك لحظه تا شعاع بيست متر در اثر پرتاب مايع توسعه پيدا مى كند، براى جلوگيرى از اين قبيل انفجارها بايد از آب بصورت گردى جهت خنك كردن بدنه ظرف استفاده كرد و بايد توجه داشت كه تمام بدنه ظرف بطور يكنواخت خنك شود و از زدن آب به يك نقطه خوددارى كرد.
اين انفجارها شامل تمام مواد منفجره مى گردد و براى جلوگيرى از انفجارشان، از همان روش كه در آتش سوزيهاى مواد منفجره گفته شد استفاده مى گردد.
آتش سوزى بدو طريق گسترش مى يابد: 1- افقى. 2- عمودى.
* عوامل گسترش آتش سوزى بصورت افقى عبارتند از:
1- باد
2- انتقال حرارت به صورت تشعشعى
3- ريختن مايعات قابل اشتعال و جارى شدن آنها
4- انفجارات ناشى از احتراق يا فشار
5- سرعت انتقال آتش در موارد مختلف
ص: 39
* عوامل توسعه آتش سوزى بصورت عمودى:
آتش سوزى به صورت عمودى سريعتر از افقى صورت مى گيرد و عوامل آن عبارتنداز:
1- راهروها و پله ها
2- كانال آسانسورها
3- پنجره ها
4- روزنه و منافذ سقف هاى كاذب
5- كانال كابلهاى برق، كولر و تهويه
6- انفجارات ناشى از احتراق يا فشار
ايجاد حرارت به سه طريق امكان دارد:
1- شيميايى 2- مكانيكى 3- الكتريسيته 1- طريقه شيميايى: تعدادى از عناصر و مواد شيميايى در شرايطى خود بخود حرارت توليد نموده و سبب آتش سوزى مى گردد؛ مانند آلوده شدن پارچه و چوب به اسيد نيتريك و مخلوط گليسيرين و پرمنگنات در معرض نور شديد.
2- طريقه مكانيكى: در اين طريقه، بر اثر اصطكاك و يا تحت فشار قرار گرفتن گازها، حرارت توليد شده و سبب آتش سوزى مى گردد.
3- طريقه الكتريسيته: هرگاه جريان برقى را از مقاومتى عبور دهيم، در آن مقاومت حرارت توليد مى شود؛ مانند اتوى برقى و اجاق برقى.